E historija le foroskeri

La Chrastavakeri historija hiňi bari the barvaľi. Peršo genas pal o foros andre kňiška andal o berš 1352, so hiňi pal oda sar pes poťinenas o desatki. O foros odoj vičinenas Cratzauia. Vaš oda šaj amenge gondoľinas hoj akor imar sas e Chrastava baro foros. Mek the bareder le Libercistar, so hin pašal. O foros chudňa te barol andre peršo jepaš 13. šelberšestar. Akor o čechiko kraľis Přemysl Otakar II vičinďa le nipen andal o pašutne thema, kaj te aven te bešel paš e hraňica, kaj akor o nipi mek na dživenas O kraľis kamelas, kaj te lačharen o phuv the o them. Chrastavate avle jekbuter o baňika andal e Pirna so hin adaďives andre Sasko. Pro than kaj sas peršo o lužicko-srbska gava (na džanas či oda hin čačipen) zathode o foros the chudne odoj te chanel o trasta, sar hin charkum (mňeďos), cinos, olovos, rup, trast the but aver.

Mek paš o Husiti chudle Chrastavatar te phirel spanilé jízdy, sar pes phenelas. Upral o foros, pre kajso cikneder heďocis sas o kaštuno kašťiľis so sas le Mikulašiskero andal o Kajšperk. Jov kamelas kaj te avel les vareso kalestar, hoj pal dojekh sera sas o mariben u peskere slugadženca phirlas te čorkerel andre Lužica, so sas pašal. O slugadža andal o Šestiměstí arade oda kašťiľis andro berš 1433. O Šestiměstí sas slugadžipnaskero the bikenavibnaskero jekhetaňiben khatar šov fora - Kamenz, Löbau, Bautzen, Zittau, Görlitz the Lubań. Avka sar the o kašťiľis sas rozmardo calo foros, the e khangeri the e radňica. Paľis sas o foros čoro, o nipi denaškerenas het, the pre bare dešberša odoj na džanas aňi o bikenavibena aňi aver buťa.

16. dži 17. šelberšeste mušinenas o Chrastavakere te rodel vareso aver sar peske te zarodel, sostar te dživel. Andro heďi imar našťi chanenas, na sas odoj imar o trasta. Avka zathode perša manufakturi - ajse cikne tovarňici andro khera. Kerenas odoj o patave (o latki) so šaj lendar sivenas o renti the aver. Avka chudňa o bikenaviben le patavenca. Oda sas andro berš 1815, kana ačhade perši tovarňa - le Pollackoskeri. Sas odoj, kaj adaďives hin e bar paš e khangeri. Tel jekh šelberš sas Chrastavate imar buter sar deš kajse tovarňi pro patave.

Andro berš 1855 e Chrastava ačhiľa okresnone foroske the andro berš 1859 sas odoj phundraďi e železňica Žitavatar dži Liberciste. Vaš oda akor chudňa Chrastavate te barol o kulturno dživipen, the o prumislos. Andro foros sas zathode vajkeci jekhetaňibena le manušenca, so rado kerenas chočsave veci. Khatar e Chrastava sas but karčmici, kaj phirenas o nipi so avenas pro vileti the but aver. Andro berš 1870 odoj chudňa te kerel okresno sudos.

Pal o Mňichovsko dovakeriben (Mnichovská dohoda) ile o kotor le čechikone themestar - o Sudeti. Charastava sas andro Sudeti, u vaš oda ačhiľa andre Trito Riša (Třetí Říše). Kavka sar the andre aver kajse fori, the Chrastavate, andre tovarňa Spreewark (nadur la mašinengera staňicatar), chudne te kerel granati the aver zbraňi. Andre tovarňa kernas jekbuter o andrephandle, paľis kole džene, so sas andro totální nasazení, sar pes phenelas, the o džuvľija andal o koncentračno taboris, so sas nadur. Dži adaďives šaj arakhen pro heďos upral e tovarňa o kotora la lanovkatar, so laha anenas bibachtale jepaš-kerde sersami andro detašovana thana kaj len prikerenas. Šaj odoj arakhen the but trastune kotora, pre bacht lendar imar na kerde municijia. Imar našťi kerde, bo 9. majoste 1945 avle Chrastavate o rusika tanki u kerde (bijo mariben) agor ole maribnaske, so sas jekgoreder andre manušengeri historija. Ňiko našťi rachinel, keci džene sas andro mariben tele marde the murdarde.

O bibachtaľipena agorisaľile ča kamukeri. O Čechi, so avenas pale andro Sudeti, jekhetane ole manušenca so jilestar ňenavidzinenas le Ňemcen, demade andro foros u marenas kaľarenas u tele marenas le Ňemcen, so adaj dživenas. Kavka chudne o Čechi te bičhavel het le Ňemcen so dživenas pro Čechi paš e hraňica. Jekgoreder kerenas le Ňemcenca anglunes, kana oda savoro chudelas. Le Ňemcenge pre kada pasinel jekh lav – Vertreibung (avritradňipen).

Chrastavate sas mek anglo mariben 8000 džene, kajča andro berš 1948 imar ča 3000 džene. Oda sas nalačho vaš o foros, mek sar adoj avle but džene bijo tajsutne ďivesa, so kamenas te lel kole thanestar so jekbuter ča vaš peske. Maškar o berša 1948 - 1989, tel o lole čercheňa, o nipi, so adaj dživenas, našťi ľikerenas pengere neve sikhľipena, so chudne te ľikerel takoj pal e vojna. Vaš oda adaj pro agor 80. berša ačhiľa ča šivo, avrimardo foros bijo tajsutne ďivesa.

Savoro ačhiľa feder sar chudne 90. berša, pal e Sametovo revolucija. Pro foros chudne te kerel o nipi, so kamenas te kerel vaš e Chrastava so jekbuter, kaj te avel andro foros savoro so odoj majinel te avel, kaj te aven odoj šukar thanora, kaj pes te ľikeren odoj neve sikhľipena, kaj te avel e Chrastava čačikano foros le lačhe manušenca. Oda sas pharo drom u sas the mek avena pre leste but nalačhipena. Sako, ko dživel Chrastavate, korkoro džanel, keci buťi imar kerďam u so mek mušinas te kerel.